Czy lansowane od kilku lat przez Unię Europejską kompetencje kluczowe mają coś wspólnego z pedagogiką dorosłych wypracowaną 150 lat temu przez genialnego duńskiego filozofa i poetę, N.F.S. Grundtviga?

W dniach 24-28 listopada br. przedstawiciele 7 instytucji z 5 krajów europejskich spotkali się w Uniwersytecie Zrównoważonego Rozwoju w Eberswalde w Brandenburgii. Było to seminarium otwierające projekt realizowany przez Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne ZIARNO w ramach nowego programu Unii Europejskiej – Erasmus+.

Stowarzyszenie ZIARNO z Grzybowa w pierwszej turze programu złożyło wniosek w ramach Akcji: Współpraca na rzecz Innowacji i Wymiany Dobrych Praktyk – Partnerstwa Strategiczne na projekt pt.: „Budowanie kompetencji kluczowych a pedagogika grundtvigowska w Europie XXI wieku”. W kategorii: „Edukacja dorosłych” do Narodowej Agencji Programu Erasmus+ wpłynęły 64 wnioski, z których zaledwie 18 uzyskało dofinansowanie. Program Erasmus + na lata 2014-2020 zastępuje swego poprzednika: Uczenie się przez Całe Życie, 2007-2013. Wytyczne doń ukazywały się z dużym poślizgiem. W związku z tym mało organizacji zdążyło nawiązać partnerstwa i na czas wypełnić wniosek. Nam się udało. Do współpracy zaprosiliśmy: niemiecki Uniwersytet Hochschule für Nachhaltige Entwiklung, największy bułgarski Uniwersytet Rolniczy, w Płovdiv, dwa uniwersytety ludowe: duński Brenderup Folkhojskole oraz działający od lat 80-tych Kaszubski Uniwersytet Ludowy, szwajcarskie Stowarzyszenie Demeter, prowadzące od ponad 30 lat szkołę rolnictwa biodynamicznego i jako partnera regionalnego – Starostwo Powiatowe w Płocku.

W Eberswalde dwadzieścia osób, zarówno profesorów uczelni, jak i praktyków z organizacji pozarządowych i przedstawicieli samorządu, dyskutowało na ile pedagogika uniwersytetów ludowych jest znana i rozwija się w XXI wiecznej Europie. Częścią pięciodniowego spotkania była analiza systemu edukacji dorosłych w Niemczech. Poznaliśmy możliwości kształcenia dorosłych, zwłaszcza w kontekście rolnictwa ekologicznego, oraz zwiedziliśmy kilka placówek oświatowych w Brandenburgii. Odwiedziliśmy m.in. założony po upadku muru berlińskiego i rozbudowany z wielkim rozmachem przez Kościół Protestancki i Zrzeszenie Rolników Heimvolkhochschule am Seddiner See pod Poczdamem. Ośrodek ten utrzymuje się w połowie z działalności komercyjnej, a połowie z kursów zawodowych zlecanych przez władze Landu. Pomimo nazwy nawiązującej do tradycji uniwersytetów ludowych, pracownicy ośrodka nie mają już sił i środków na typowe dla pedagogiki grundtvigowskiej dłuższe kursy. Ute-Marie Kern, szefowa parasolowej organizacji wiejskich uniwersytetów ludowych w Niemczech zrzeszającej obecnie 44 ośrodki, nie kryła pesymizmu: „Dziś młodzi nie chcą długich kursów, które są podstawą edukacji w uniwersytetach ludowych. Wszystko musi być szybko i najlepiej on-line. Zleciliśmy nawet kosztowne badania socjologiczne, które tylko potwierdziły nasze intuicje”. Peter Mogensen (Brenderup FolkHøjskole) i Sulina Borowska (Kaszubski Uniwersytet Ludowy) pytali czy gdzieś nie została zaprzepaszczona idea leżąca u podstaw metody pedagogicznej Grundtviga. Wszak w krajach skandynawskich w dalszym ciągu to powszechna, zwłaszcza dla młodych, forma uczenia się. Reto Ingold ze Szwajcarii z jednej strony podkreślał, że badania OECD edukacji dorosłych wykazały, że dobre wyniki Szwajcarów są związane z dużą aktywnością ichniejszych uniwersytetów ludowych, z drugiej jednak dopytywał: „Na czym właściwie ta metoda polega? U nas nie ma długich kursów z pobytem w internacie”. Próbowaliśmy definiować znaleźć wspólną definicję, w której skład wchodziły: partnerstwo nauczycieli i uczniów, obecność żywego słowa w edukacji, uczenie się poprzez praktykę i pracę zespołową, obecność kultury i sztuki w każdym rodzaju kształcenia. I tak doszliśmy do sedna projektu: to, co współcześnie nazywa się budowaniem kompetencji kluczowych (czyli kompetencji służących udanemu funkcjonowaniu jednostki w społeczeństwie), to nic innego jak wypracowana w małym skandynawskim kraju pedagogika uniwersytetów ludowych, nazywana od nazwiska twórcy – grundtvigowską.

Ważnym powodem, dla którego małe stowarzyszenie z podpłockiego Grzybowa podjęło się tego wielkiego projektu jest fakt, że duńska fundacja Velux przyznała ZIARNU dotację. W jej ramach wybudowany zostanie budynek Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego oraz zrealizowane zostaną dwa dwu-letnie kursy rolnictwa ekologicznego zgodnie z zasadami pedagogiki grundtvigowskiej.

W czasie ostatniego szkolenia w Brandenburgii mogliśmy spotkać kilku absolwentów wydziału rolnictwa ekologicznego na HNE w Eberswalde, którzy z powodzeniem wcielali w życie to, czego nauczyli się na Uniwersytecie Zrównoważonego Rozwoju. Samodzielnie prowadzili kilkunasto-hektarowe eko-gospodarstwo czy też nadzorowali produkcję roślinną na 1200 hektarowym gospodarstwie biodynamicznym Brodowin. Zwiedzaliśmy także nowoczesną szkołę zawodową (Oberstufenzentrum MOL w Standort Seelow), kształcącą ok. 1800 uczniów w 45 zawodach.

I tu pojawia się kolejne pytanie - czy kształcenie w konkretnym zawodzie oraz idea uniwersytetu ludowego nie wykluczają się wzajemnie? Czy wręcz przeciwnie: Grundtvig może pomóc przełamać pewien kryzys, w którym znalazło się kształcenie zawodowe w krajach byłego bloku wschodniego?

Odpowiedzi na to pytanie siedem instytucji partnerskich będzie szukać w czasie kolejnych wizyt studyjnych, intensywnych szkoleń i wydarzeń upowszechniających w 5 krajach oraz poprzez wspólne wypracowanie czterech podstawowych produktów projektu. Pierwszym z nich jest program nauczania dwuletniego kursu rolnictwa ekologicznego dla 40 polskich studentów. Zostaną w nim wykorzystane doświadczenia innych krajów, takie jak przewaga praktyki w nauczaniu nad teorią czy stosowanie pedagogiki grundtvigowskiej. Pozostałe trzy produkty to: „podręcznik” dla uczestników, przewodnik dla nauczycieli, ze szczególnym naciskiem na budowanie kompetencji kluczowych oraz końcowa publikacja, w której spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, co stanowi esencję tej metody edukacji dorosłych i jak broni się ona we współczesnej Europie. Czy w zmieniającej się rzeczywistości z jednej strony starzejących się społeczeństw, a z drugiej wkraczającej tzw. kultury prefiguratywnej, w której to młodzi dyktują kierunki rozwoju, stary Grundtvig ma wciąż coś do powiedzenia?

                                                                                                                                             Ewa Smuk Stratenwerth

                                                                                                                                             Stowarzyszenie ZIARNO